Arhivski članci

Kada su polovinom 19. vijeka iz velikog sveta pristigli novi vetrovi u zemlju Bosriu. doneli su u malenu varoš dobojsku i nove stanovnike, iliti žitelje, kako se tada govorilo. Jer. treba znati – sve negdje od poćetka 16. veka u samoj kasabi Doboj žive jedino Muslimani. Sada, 40-ih godina 19. veka u varoši ima poreskih platiša srpskih imena (crkva je sagradena 1882/83. godine); – posle 1850. godine javljaju se iako pojedinačno. prva jevrejska imena (sinagoga je sagradena, izgleda 1881. godine, a postoje mišljenja da je građena deset godina ranije, znači 1871. godina); neposredno pred austro-ugarsku okupaciju, 1878. godine su prva hrvatska imena, (crkva sagradena 1842. godine), a posle okupacije dolaze Česi i Poljaci. Svi su oni u ovom vremenu nosioci jednog drugog sveta, bitno različitog načina privređivanja i življenja nego što je bilo tokom poslednjih vekova turske vtadavine.

Dva pravca širenja varoši dobojske

Staro varoško jezgro dobojsko sa čaršijom u svome središtu, na novim vetrovima je jednostavno prslo i poteklo dole u dolinu reke Bosne. Prvo prema Popovom brdu, novoj željezriičkoj dobojskoj stanici, pa dole do reke Bosne gde je sagrađen stari željezni most. Tu |e olormljena i ulica-prilaz stanici i mali trg ispred stanice, a prostor Popovog brda ispunjen kućama. Drugi pravac širenja varoši dobojske u dolinu je išao prema novoj željezničkoj stanici Usora. Ovdje su sagradene radionice za potrebe željezničke raskrsnice, a pošto nije bilo domaćih strućmn radnika, doseljeni su stranci. Česi i Poljaci pa je bina nazvana Usora. Tu su nikle i druge radionice, uglavnom onih zanata kojih ranije u našim krajevima nije bilo. Ovdje je 1892. godine osnovana i fabrika šećera na akcionarskom kapitalu. Međutim, kako je vreme teklo, u usorske radionice su pristizalii radnici domaćeg porijekla, kako iz stare dobojske varoši, tako i iz okolnih seoskih naselja.

Konaćno je krajem 19. veka došlo do još jednog prostornog širenja varoši dobojske, koje je takođe diktirano potrebama. Još se u 18. veku reka Bosna povukla u sadašnje svoje korito. a staro je bilo neposredno ispod stene na kojoj je srednjovekovna tvrdava. Tokom vremena staro korito je isušeno i zasuto.a onda tako povišeno pretvoreno u novu ulicu, danas Ulica Ismeta Kapetanovića, pa je njome išao stari drum, napuštajući vekovima korišćeni pravac preko stare Čaršije.

Tragajući šezdesetih godina … ostacima i tragovima prve dobojske štamparije i prvim grafičarom grada, mogu reći da nisam mnogo podataka sakupio. Moric je rođen u Zenici početkom ovog veka (1902 ili 1903. godine), a zanat grafičara odmah nakon prvog svetskog rata učio kod štampara Vajsa u svom rodnom gradu. Vajs je takode Jevrejin, a poreklom iz Beča. pa se i kod njegovog učenika u dobojskoj štampariji oseća prisustvo stari… sa kraja 19. veka grafičkih rešenja secesionističkih stilskih manira.

Knjiga, koju imam u rukama iz koje je uzeta i ovde prikazana naslovna strana korektno je grafički navedena. Nije to rad prve vrste za svoje doba ali je za početke prihvatljivo. Pogotovo se ne sme biti sasvim strog, jer treba znati kako su i mašine kupljene već više nego polovne u Slavonskom Brodu, a poreklom su austrijska proizvodnja sa kraja 19. veka.

Dobojska škola grafičara

Vlasnik štamparije je po potrebi firme bio dosta odsutan, a grafičke poslove su izvodila dva, ponekad samo jedan, majstor. Prema onovremenom zakonu, štamparija je morala obučavati najmanje jednog učenika, što je Moric korektno prihvatao, a nešto kasnije taj broj se povećao na tri i četin ućenika. Teko je stvorena mala dobojska škola grafičara, koja u II svetski rat ulazi sa nekoliko majstora, dok se jedan broj završenih učemka razišao po svetu.

Vlasnik štamparije sačuvan je lepoj uspomeni kod svojih učenika jer se svi slažu “da je odnos po svemu bio krajnje poslovan i radan…”